ರಾಗವಾಂಕ ಕವಿಯ ಹರಿಶ್ಚಂದ್ರ ಕಾವ್ಯ ಪ್ರಸಂಗ ಓದು – 14 ನೆಯ ಕಂತು – ಕಾಳ್ಗಿಚ್ಚಿನ ಸುಳಿಯಲ್ಲಿ…

– ಸಿ.ಪಿ.ನಾಗರಾಜ.

*** ಪ್ರಸಂಗ-14:ಕಾಳ್ಗಿಚ್ಚಿನ ಸುಳಿಯಲ್ಲಿ… ***

(ಟಿ.ಎಸ್.ವೆಂಕಣ್ಣಯ್ಯ ಮತ್ತು ಎ.ಆರ್.ಕೃಷ್ಣಶಾಸ್ತ್ರಿ (ಸಂಪಾದಕರು) : ಹರಿಶ್ಚಂದ್ರ ಕಾವ್ಯ ಸಂಗ್ರಹ. ಈ ಹೊತ್ತಗೆಯ ‘ಪತ್ನೀ ಪುತ್ರ ವಿಕ್ರಯ, ಆತ್ಮ ವಿಕ್ರಯ’ ಎಂಬ ಏಳನೆಯ ಅಧ್ಯಾಯದ 1 ರಿಂದ 11 ನಯ ಪದ್ಯಗಳನ್ನು ನಾಟಕ ರೂಪಕ್ಕೆ ಅಳವಡಿಸಲಾಗಿದೆ.)

ಪಾತ್ರಗಳು:

ಹರಿಶ್ಚಂದ್ರ: ಅಯೋಧ್ಯಾಪುರವನ್ನು ರಾಜಧಾನಿಯನ್ನಾಗಿ ಮಾಡಿಕೊಂಡು ಲಾಳ ದೇಶದ ರಾಜನಾಗಿದ್ದವನು. ವಿಶ್ವಾಮಿತ್ರ ಮುನಿಗೆ ತನ್ನ ಸಕಲ ರಾಜಸಂಪತ್ತನ್ನು ನೀಡಿ, ಈಗ ಯಾವುದೇ ರಾಜ್ಯವಾಗಲಿ ಇಲ್ಲವೇ ಸಂಪತ್ತಾಗಲಿ ಇಲ್ಲದ ವ್ಯಕ್ತಿ.

ಚಂದ್ರಮತಿ: ಹರಿಶ್ಚಂದ್ರನ ಹೆಂಡತಿ.

*** ಪ್ರಸಂಗ-14:ಕಾಳ್ಗಿಚ್ಚಿನ ಸುಳಿಯಲ್ಲಿ… ***

ಮಂತ್ರಿ ಎಡೆವಿಡದೆ ದಾರಿ ಅರುಪಲು… ಮುಂದೆ ಸುತನ್… ಎಡದ ದೆಸೆಯಲಿ ಹಿಂದೆ ನಿಜಾಂಗನೆ ಬರೆ… ಭೂಮಿಯೊಡೆಯನ್ ಒಡವೆಗಳ ಒಡೆತನಂಗಳನ್ ಒಡಂಬಟ್ಟು ಮುನಿಗಿತ್ತ ಚಿಂತೆ ತನ್ನ ಬಿಡೆ, ದಕ್ಷಿಣವ ಬಿಟ್ಟು “ದಕ್ಷಿಣಾರ್ಥಂಗಳಮ್ ಕೊಡುವೆನ್” ಎಂಬ ಉತ್ತರವನ್ ಉತ್ತರಿಸಲ್, ಆರುವಮ್ ನೆರವನ್ ಹಾರದ ಧೀರ ಉತ್ತರಮ್ ಪಿಡಿದು ಆ ಕಾಂತಾರದೊಳಗೆ ನಡೆದನ್.

ನಡೆಗೆಡುವ ಸುತನನ್ ಅಡಿಗೆ ಎತ್ತಿಕೊಂಬ… ನಿಜ ಸತಿಯನ್ ಅಡಿಗಡಿಗೆ ಬೋಳೈಪ… ಬಳಲುವ ಚಮೂಪತಿಯನ್ ಅಡಿಗಡಿಗೆ ಬಿಡದೆ ಉಪಚರಿಪ… ಅತಿ ಬಿಸಿಲು ಗಾಳಿ ಕಲು ಮುಳು ಕ್ಷುತ್ ಪಿಪಾಸೆ ಜಾಡ್ಯತೆಗಳ್ ಎಂಬ ಇಂತಿವರ ಕಾಟದಿಮ್ ಮೊಳೆವ ಚಿತ್ತದ ಆವೇಶದ ಅಗ್ರದ ಭರದಲಿ, ಧಾವತಿಯನ್ ಅರಿಯದೆ ಭೂಮಿಪನ್ ಅಕಟಕಟ ಕಾಲಕ್ಕೆ ಕೈಮುಗಿಯುತ ನಡೆದನ್.

ಮಂದೈಪ ಬಿಸಿಲ ಬಿಸಿಯಿಮ್ ನೆತ್ತಿ; ನೆಲದ ಬಿಸಿಯಿಂದ ಕಾಲ್; ಕಡೆಗಣಿಸಿ ಕವಿವ ಕಾದ ಎಲರ ಬಿಸಿಯಿಂದ ದೇಹಮ್; ಕ್ಷುಧಾ ಅನಲನ ಬಿಸಿಯಿಂದ ಒಳಗು; ತೃಷೆಯ ಬಿಸಿಯಿಂದ ಬಾಯಿ ಬೆಂದು ಬಿರಿದು; ಅರಳುತ್ತ ಸಾಯುತ್ತ ನೋಯುತ್ತ ನಿಂದು ನಡೆದು ಅಳುಕುತ್ತ ಬಳುಕುತ್ತ ಬರಬರಲು ಮುಂದೆ ಬಳಿಕ ಏನ್ ಪೊಗಳ್ವೆನ್… ಅಕಟ… ನಿಷ್ಕರುಣ ಮುನಿ ನೆನೆದ ಕುಟಿಲದ ಕುಂದನು.

ದಾವಾನಲನ್ ಕುತ್ತುರಾಗಿರ್ದ ಹೆಮ್ಮೆಳೆಗಳಮ್ ಸುಡುತ; ಬೆಳೆವೆತ್ತ ಬೆಟ್ಟವ ಸೀಳ್ದು ಸೆಕ್ಕೆಗಳೆಯುತ್ತ; ಹುಲುವೆತ್ತ ದರಿಗಳ ಕರಿಕುವರಿಸುತ್ತ; ಬೆಳೆದ ಮರದ ಇಡುಕುರೊಳು ನಿಂದು ಉರುಹುತ; ಹೊತ್ತುತ್ತ ಹೊಗೆಯುತ್ತ ಹಬ್ಬುತ್ತ ಹರಿದು ನೆಗೆಯುತ್ತ, ಗಗನವನು ತುಡುಕುತ್ತ, ಮತ್ತೆ ಅಂತು ಅಸತ್ಯಕಾಂತಾರ ದಾವಾನಲನನು ಅಡಸಿ ಸುತ್ತ ಮುತ್ತಿತ್ತು.

ಹರಿಶ್ಚಂದ್ರ: ಮುಟ್ಟಿ ಕಾಶಿಯನು ಹೊಕ್ಕವನಲ್ಲ; ಮುನಿ ರಿಣವ ಕೊಟ್ಟಾತನಲ್ಲ; ದಾನದ ಭೂಮಿಯಿಂದ ಪೊರಮಟ್ಟಾತನಲ್ಲ; ಆಯು ತುಂಬಿ ಮಡಿದವನಲ್ಲ; ಹೋಹಡೆ ಆನ್ ಒಬ್ಬನ್

ಅಸುವ ಬಿಟ್ಟಾತನಲ್ಲ; ನಿಜಸತಿಸುತರ್ ಮಂತ್ರಿ ಸಹ ನಟ್ಟಡವಿಯೊಳಗೆ ದಳ್ಳುರಿ ಹೊಯ್ದು ದುರ್ಮರಣವಟ್ಟು ಹೋಹಂತೆ ಆದುದೇ.

(ಎಂದು ನೃಪತಿ ಮರುಗುತ್ತ ಮತ್ತೆ ಇಂತು ಎಂದನು.)

ಕಡಗಿ ಕರ್ಬೊಗೆ ಸುತ್ತಿ, ದಳ್ಳುರಿಗಳ್ ಅಲೆದು, ಕೆಂಗಿಡಿ ಕೆದರಿ, ಕೆಂಡಂಗಳ್ ಅಡಸಿ ಸುಡೆ, ಮಿಡುಮಿಡುನೆ ಮಿಡುಕಿ, ಬಾಯ್ವಿಟ್ಟು ಒರಲಿ ಕೆಡೆದು, ಒಡಲು ಮಡಿದು,

ಕೈಕಾಲ್ ಬೆಂದು, ಸುಕ್ಕಿ ಸುಗಿದು ಮಡದಿ ಸುತರ್ ಅಳಿವುದನು ಕಣ್ಣಾರೆ ಕಂಡು, ನಾನ್ ಕಡೆಯಲಿ ಅಳಿವುದರಿಂದ ಮುನ್ನ ಈ ಬೇಗೆಯೊಳಗೆ ಅಡಗುವೆನ್…

ಹಿಡಿಯಬೇಡ… ಉಮ್ಮಳಿಸಬೇಡ.

(ಎಂದು ನೃಪ ಬೀಳಲು ಅನುವಾದನು. ಆಗ ಚಂದ್ರಮತಿಯು ಹರಿಶ್ಚಂದ್ರನನ್ನು ಕುರಿತು… )

ಚಂದ್ರಮತಿ: ಭೂಭುಜ, ಮುಳಿದು ಮೊಗೆದು ಎಲ್ಲರಮ್ ಕೊಲ್ಲದೆ, ಇಂದು ಎನ್ನನ್ ಒಬ್ಬಳನ ಕೊಂದಪುದೆ. ನಿಮ್ಮ ಕೂಡ ಸರಿಯೊಳು ಜೀವವಮ್ ಬಿಡುವುದು ಉಚಿತವಲ್ಲಮ್… ಬಳಿಕ

ಬಿಡುವುದು ಅತ್ಯಧಮತನವು… ಎಳಸಿ ಮುತ್ತೈದೆತನದಲಿ ಮುಂದೆ ಹೋದಪೆನ್… ಕಳುಹಿಕೊಡಬೇಕು.

(ಎಂದು ಗಂಡನನ್ ಪತಿವ್ರತೆಯರ ಆನಂದನಿಧಿ ಚಂದ್ರಮತಿ ಲಲ್ಲೆಗರೆದು ಮೆಯ್ಯಿಕ್ಕಿ ಬೇಡಿಕೊಂಡಳು. ದೆಸೆಗಳಿಗೆ ನಮಿಸಿ, ದೈವಕ್ಕೆ ಎರಗಿ, ರವಿಗೆ ವಂದಿಸಿ… )

ಚಂದ್ರಮತಿ: ಕೋಟಿ ಭವಭವದೊಳ್ ಎನಗೆ ಈ ಹರಿಶ್ಚಂದ್ರ ವಸುಧೇಶನೇ ಗಂಡನಾಗಲಿ… ದಿಟಮ್ ಲೋಹಿತಾಶ್ವನೇ ಮಗನಾಗಲಿ… ವಸುಸತ್ಯಕೀರ್ತಿಯೇ ಮಂತ್ರಿಯಾಗಲಿ… ತರುಣ

ಶಶಿಮೌಳಿಯೇ ದೈವವಾಗಲಿ… ಎಮ್ಮ ಇಳೆಯ ಪಾಲಿಸುವ ವಿಶ್ವಾಮಿತ್ರ ನಿತ್ಯನಾಗಲಿ…

(ಎನುತ ಬೇಡಿಕೊಂಡು ಇಂತು ಎಂದಳು.)

ಚಂದ್ರಮತಿ: ಪೊಡವೀಶ ಕೇಳ್, ಉಭಯ ಕುಲ ಶುದ್ಧೆಯಲ್ಲದಿರ್ದಡೆ… ನಿನ್ನನಲ್ಲದೆ ಅನ್ಯರನು ಲೆಕ್ಕಿಸಿದೆನಾದಡೆ… ಹಿಂದೆ ನಿನಗೆ ಒಂದನ್ ಇಕ್ಕಿ ನಾನೊಂದನ್ ಉಂಡಡೆ… ಮೂರು

ಕರಣವರಿಯೆ ಮೃಡನಲ್ಲದೆ ಅನ್ಯದೈವಕ್ಕೆ ನಮಿಸಿದಡೆ… ದಾವಾಗ್ನಿ ಎನ್ನ ಹೊಡೆದು ಮುಕ್ಕುವುದು. ಮೇಣ್ ಅಲ್ಲದಿರ್ದಡೆ ಬಟ್ಟೆಗೊಟ್ಟಪುದು ಕೇಳ್.

(ಎಂದು ಬೊಬ್ಬೆಗೊಡುವ ಆ ಪೊತ್ತನ್ ಏನ್ ಪೊಗಳ್ವೆನು. ತರುಣಿಯ ಮನಮ್ ಬೆದರಬೇಕೆಂದು ದಳ್ಳುರಿ ನೆಗೆದು ಗಗನಮಮ್ ತೀವಿ ಸುತ್ತಿ

ಮುತ್ತಿರೆ… ಕಂಡು ಹರಿದು ಹೊಕ್ಕಳು… ಹೊಕ್ಕಳ್… ಎಲೆಲೆ… ಶಿವಶಿವ… ಮಹಾದೇವ… ಬಗೆಯದೆ ಹೊಕ್ಕಡೆ, ತರುಣ ಸೂರ್ಯನ್ ಕತ್ತಲೆಯನೆ ಹೊಕ್ಕಂತಾಯ್ತು.

ನೆರೆದ ಕೌಶಿಕನ ಕೃತಕಾಗ್ನಿ ಹರೆದೋಡಿ… ಭಾಪುರೆ… ಬಟ್ಟೆಗೊಟ್ಟುದು ಎಂಬಾಗಳ್ ಉತ್ತಮರ ಮುಂದೆ ಆವ ಠಕ್ಕು ಇರಲಾಪುದು. ಸುರರ ಹೂಮಳೆಯ

ತಂಪಿಮ್ ನೆಲನ ಬಿಸಿಯಾರಿತು. ಉರಿಯ ನೆವದಿಮ್ ಸತಿಯ ಶುಚಿತನವನ್ ಅರಿದು ಸಂತಸದಲಿ ಭೂವರನ್ ಅಪ್ಪಿದನ್. ಮಂತ್ರಿ ಎರಗಿದನ್. ಸುತನು ನಲಿದಾಡಿದನ್.)

ಹರಿಶ್ಚಂದ್ರ: ಹರಕೃಪೆಯೊಳ್ ಅಗ್ನಿಭಯ ಎಂತಕ್ಕಿದು ಒಮ್ಮಿಂಗೆ ಪರಿಹರಿಸಿತು. ಉಗ್ರಮುನಿಗೆ ಇತ್ತ ಅವಧಿ ಸನಿಹವಾಯ್ತು. ಇರಬಾರದು. ಉರವಣಿಸಿ ನಡೆ ನಡೆ.

(ಎನುತ್ತ ಹರಿತಂದು ವಿಂಧ್ಯವ ಕಳಿದರು.)

ತಿರುಳು: ಕಾಳ್ಗಿಚ್ಚಿನ ಸುಳಿಯಲ್ಲಿ…

ಮಂತ್ರಿ ಎಡೆವಿಡದೆ ದಾರಿ ಅರುಪಲು=ಹರಿಶ್ಚಂದ್ರನು ಅಯೋದ್ಯಾನಗರದಿಂದ ಹೊರಟು ಕಾಶಿಯತ್ತ ಕಾಲ್ನಡಿಗೆಯಲ್ಲಿ ಹೋಗುತ್ತಿರುವಾಗ, ಮಂತ್ರಿ ಸತ್ಯಕೀರ್‍ತಿಯು ಮುಂದಾಗಿ ನಡೆದು ನಿರಂತರವಾಗಿ ದಾರಿಯನ್ನು ತೋರಿಸುತ್ತಿರಲು;

ಮುಂದೆ ಸುತನ್… ಎಡದ ದೆಸೆಯಲಿ ಹಿಂದೆ ನಿಜಾಂಗನೆ ಬರೆ= ತನ್ನ ಮುಂದೆ ಮಗ ಲೋಹಿತಾಶ್ವ, ಎಡದ ಪಕ್ಕದಲ್ಲಿ ತುಸು ಹಿಂದೆ ಹೆಂಡತಿ ಚಂದ್ರಮತಿಯು ಬರುತ್ತಿರಲು,ಭೂಮಿಯೊಡೆಯನ್ ಒಡವೆಗಳ ಒಡೆತನಂಗಳನ್ ಒಡಂಬಟ್ಟು ಮುನಿಗಿತ್ತ ಚಿಂತೆ ತನ್ನ ಬಿಡೆ= ಹರಿಶ್ಚಂದ್ರನು ರಾಜ್ಯದ ಸಂಪತ್ತು ಮತ್ತು ಒಡೆತನವನ್ನು ಮುನಿ ವಿಶ್ವಾಮಿತ್ರನಿಗೆ ಕೊಡಬೇಕಾಗಿ ಬಂದ ಮತ್ತು ಅನಂತರ ನಡೆದ ಸಂಗತಿಗಳೆಲ್ಲವನ್ನೂ ತನ್ನ ಮನಸ್ಸಿನಿಂದ ತೆಗೆದುಹಾಕಿ;

ದಕ್ಷಿಣವ ಬಿಟ್ಟು “ದಕ್ಷಿಣಾರ್ಥಂಗಳಮ್ ಕೊಡುವೆನ್” ಎಂಬ ಉತ್ತರವನ್ ಉತ್ತರಿಸಲ್= ದಕ್ಶಿಣದ ದಿಕ್ಕಿನಲ್ಲಿದ್ದ ಅಯೋದ್ಯಾನಗರವನ್ನು ತೊರೆದು “ವಿಶ್ವಾಮಿತ್ರನಿಗೆ ಕೊಡಬೇಕಾಗಿರುವ ದಕ್ಶಿಣೆಯ ಸಂಪತ್ತನ್ನು ನಲವತ್ತು ದಿನಗಳ ಒಳಗೆ ಕೊಡುವೆನು” ಎಂದಿರುವ ತನ್ನ ಮಾತನ್ನು ಉಳಿಸಿಕೊಳ್ಳಲೆಂದು;

ಆರುವಮ್ ನೆರವನ್ ಹಾರದ ಧೀರ, ಉತ್ತರಮ್ ಪಿಡಿದು ಆ ಕಾಂತಾರದೊಳಗೆ ನಡೆದನ್=ಯಾರಿಂದಲೂ ಸಹಾಯವನ್ನು ಬಯಸದ ಕೆಚ್ಚೆದೆಯ ವೀರನಾದ ಹರಿಶ್ಚಂದ್ರನು ಉತ್ತರ ದಿಕ್ಕಿನಲ್ಲಿದ್ದ ಕಾಶಿ ಪಟ್ಟಣದ ದಾರಿಯನ್ನು ಹಿಡಿದು, ನಡುವೆಯಿದ್ದ ಒಂದು ಕಾಡಿನೊಳಗೆ ಬರುತ್ತಿದ್ದನು;

ನಡೆಗೆಡುವ ಸುತನನ್ ಅಡಿಗೆ ಎತ್ತಿಕೊಂಬ=ಎಡವಿ ಕೆಳಗೆ ಬೀಳುವ ಮಗನನ್ನು ಎತ್ತಿಕೊಳ್ಳುವ;

ನಿಜ ಸತಿಯನ್ ಅಡಿಗಡಿಗೆ ಬೋಳೈಪ=ತನ್ನ ಹೆಂಡತಿಯನ್ನು ಹೆಜ್ಜೆಹೆಜ್ಜೆಗೂ ಸಂತಯಿಸುವ;

ಬಳಲುವ ಚಮೂಪತಿಯನ್ ಬಿಡದೆ ಅಡಿಗಡಿಗೆ ಉಪಚರಿಪ=ನಡೆನಡೆದು ಆಯಾಸಗೊಳ್ಳುತ್ತಿರುವ ಮಂತ್ರಿಯನ್ನು ಮರೆಯದೆ ಮತ್ತೆ ಮತ್ತೆ ಆರಯಿಕೆ ಮಾಡುವ;

ಅತಿ ಬಿಸಿಲು ಗಾಳಿ ಕಲು ಮುಳು ಕ್ಷುತ್ ಪಿಪಾಸೆ ಜಾಡ್ಯತೆಗಳ್ ಎಂಬ ಇಂತಿವರ ಕಾಟದಿಮ್ ಮೊಳೆವ=ಅತಿಯಾದ ಬಿಸಿಲು, ಗಾಳಿ, ಕಲ್ಲು ಮುಳ್ಳುಗಳಿಂದ ಕೂಡಿರುವ ಹಾದಿ, ಹಸಿವು ಬಾಯಾರಿಕೆಯ ಸಂಕಟದ ಬೇನೆಗಳೆಂಬ ನಿಸರ್‍ಗಸಹಜವಾದ ತೊಂದರೆಗಳಿಂದ ಹುಟ್ಟುವ;

ಚಿತ್ತದ ಆವೇಶದ ಅಗ್ರದ ಭರದಲಿ ಧಾವತಿಯನ್ ಅರಿಯದೆ=ಮನಸ್ಸಿನ ತೀವ್ರ ಉದ್ವೇಗದ ಸನ್ನಿವೇಶದಲ್ಲಿ ಉಂಟಾಗುತ್ತಿರುವ ದಣಿವನ್ನು ಲೆಕ್ಕಿಸದೆ;

ಭೂಮಿಪನ್ ಅಕಟಕಟ ಕಾಲಕ್ಕೆ ಕೈಮುಗಿಯುತ ನಡೆದನ್=ಹರಿಶ್ಚಂದ್ರನು ಕಾಲಕ್ಕೆ ಕಯ್ ಮುಗಿಯುತ್ತ ನಡೆದನು. ಅಂದರೆ ಮಾನವ ಜೀವಿಯ ಬದುಕಿನಲ್ಲಿ ಯಾವ ಕಾಲಕ್ಕೆ, ಎಂತಹ ಸನ್ನಿವೇಶ ಒದಗಿಬರುವುದೋ, ಅದನ್ನು ಯಾರೂ ಮೊದಲೇ ಊಹಿಸಲಾಗದು ಎಂಬ ತಿರುಳಿನಲ್ಲಿ ಈ ನುಡಿಗಳು ಬಳಕೆಗೊಂಡಿವೆ;

ಮಂದೈಪ ಬಿಸಿಲ ಬಿಸಿಯಿಮ್ ನೆತ್ತಿ=ಸುಡುಸುಡುವ ಬಿಸಿಲ ಬಿಸಿಯಿಂದ ನಡುತಲೆ;

ನೆಲದ ಬಿಸಿಯಿಂದ ಕಾಲ್=ಕಾದ ನೆಲದ ಬಿಸಿಯಿಂದ ಕಾಲು;

ಕಡೆಗಣಿಸಿ ಕವಿವ ಕಾದ ಎಲರ ಬಿಸಿಯಿಂದ ದೇಹಮ್=ಎಲ್ಲೆಡೆಯಲ್ಲಿಯೂ ಆವರಿಸಿಕೊಂಡಿರುವ ಬಿಸಿಗಾಳಿಯ ತಾಪದಿಂದ ದೇಹ;

ಕ್ಷುಧಾ ಅನಲನ ಬಿಸಿಯಿಂದ ಒಳಗು=ಹಸಿವಿನ ಬೆಂಕಿಯ ಸುಡುವಿಕೆಯಿಂದ ಹೊಟ್ಟೆ;

ತೃಷೆಯ ಬಿಸಿಯಿಂದ ಬಾಯಿ ಬೆಂದು ಬಿರಿದು=ಬಾಯಾರಿಕೆಯ ತಾಪದಿಂದ ಬಾಯಿ ಒಣಗಿ, ತುಟಿಗಳು ಒಡೆದು;

ಅರಳುತ್ತ… ಸಾಯುತ್ತ… ನೋಯುತ್ತ=ಬಿಸಿಲಿನ ತಾಪಕ್ಕೆ ಇಡೀ ದೇಹವೇ ಸುಟ್ಟಂತಾಗಿ… ಸಾಯುವಂತಾಗಿ… ನೋವನ್ನು ತಿನ್ನುತ್ತ;

ನಿಂದು ನಡೆದು=ಬಳಲಿ ಬೆಂಡಾಗಿ ನಿಂತು, ಮತ್ತೆ ನಡೆಯುತ್ತ;

ಅಳುಕುತ್ತ ಬಳುಕುತ್ತ ಬರಬರಲು=ನಡುಗುತ್ತ… ಸುಸ್ತಿನಿಂದ ಅತ್ತಿತ್ತ ಬಾಗುತ್ತ ಅವರೆಲ್ಲರೂ ಬರುತ್ತಿರಲು;

ಮುಂದೆ ಬಳಿಕ=ಅನಂತರ;

ಅಕಟ … ನಿಷ್ಕರುಣ ಮುನಿ ನೆನೆದ ಕುಟಿಲದ ಕುಂದನು ಏನ್ ಪೊಗಳ್ವೆನ್=ಅಯ್ಯೋ… ಕರುಣೆಯಿಲ್ಲದ ವಿಶ್ವಾಮಿತ್ರ ಮುನಿಯು ಚಿಂತಿಸಿ ಹೂಡಿದ ವಂಚನೆಯ ಹೀನ ಸಂಚನ್ನು ಏನೆಂದು ಹೇಳಲಿ ಎಂದು ಕವಿಯ ಉದ್ಗರಿಸಿದ್ದಾನೆ;

ದಾವಾನಲನ್ ಕುತ್ತುರಾಗಿರ್ದ ಹೆಮ್ಮೆಳೆಗಳಮ್ ಸುಡುತ=ವಿಶ್ವಾಮಿತ್ರನಿಂದ ಉರಿದೆದ್ದ ಕಾಳ್ಗಿಚ್ಚು ಪೊದೆಪೊದೆಯಾಗಿದ್ದ ದೊಡ್ಡ ಮೆಳೆಗಳನ್ನು ಸುಡುತ್ತ;

ಬೆಳೆವೆತ್ತ ಬೆಟ್ಟವ ಸೀಳ್ದು ಸೆಕ್ಕೆಗಳೆಯುತ್ತ=ದೊಡ್ಡ ದೊಡ್ಡ ಬಂಡೆಗಳಿಂದ ಕೂಡಿದ್ದ ಬೆಟ್ಟವನ್ನು ಸೀಳಿ , ಕಲ್ಲಿನ ಚೆಕ್ಕೆಗಳನ್ನು ಎಬ್ಬಿಸುತ್ತ;

ಹುಲುವೆತ್ತ ದರಿಗಳ ಕರಿಕುವರಿಸುತ್ತ=ಆಳವಾದ ಹಳ್ಳಕೊಳ್ಳಗಳಲ್ಲಿ ದಟ್ಟವಾಗಿ ಬೆಳೆದಿದ್ದ ಹುಲ್ಲನ್ನು ಸುಟ್ಟು ಕರಿಕಲು ಮಾಡುತ್ತ;

ಬೆಳೆದ ಮರದ ಇಡುಕುರೊಳು ನಿಂದು ಉರುಹುತ=ದೊಡ್ಡದಾಗಿ ಬೆಳೆದಿದ್ದ ಮರದ ಕೊಂಬೆರೆಂಬೆಗಳ ಪೊದರುಗಳಲ್ಲಿ ಹಬ್ಬಿ ಎಲ್ಲವನ್ನು ಸುಡುತ್ತ;

ಹೊತ್ತುತ್ತ ಹೊಗೆಯುತ್ತ ಹಬ್ಬುತ್ತ ಹರಿದು ನೆಗೆಯುತ್ತ=ಕಾಳ್ಗಿಚ್ಚಿನ ಬೆಂಕಿಯು ಹತ್ತಿ ಉರಿಯುತ್ತ, ದಟ್ಟವಾದ ಹೊಗೆಯು ಕವಿದು ಹರಡಿಕೊಂಡು ಮುಂದೆ ಮುಂದೆ ಸಾಗಿ, ಬೆಂಕಿಯ ಕೆನ್ನಾಲಿಗೆಗಳು ಎತ್ತರೆತ್ತರಕ್ಕೆ ನೆಗೆಯುತ್ತ; ;

ಗಗನವನು ತುಡುಕುತ್ತ=ಮುಗಿಲನ್ನು ಮುಟ್ಟುತ್ತ ಅಂದರೆ ಕಾಳ್ಗಿಚ್ಚಿನ ಬೆಂಕಿಯ ಪ್ರಮಾಣ ತುಂಬಾ ಹೆಚ್ಚಾಗಿ; ಅಸತ್ಯಕಾಂತಾರ=ಅಸತ್ಯವೆಂಬ ಕಾಡು; ದಾವಾನಲನ್=ಕಾಳ್ಗಿಚ್ಚಿನಂತೆ ಇರುವವನು;

ಅಸತ್ಯಕಾಂತಾರ ದಾವನಲನನ್=ಸುಳ್ಳು ಎನ್ನುವ ಕಾಡಿಗೆ ಕಾಳ್ಗಿಚ್ಚು ಆಗಿರುವವನು/ಹರಿಶ್ಚಂದ್ರ;

ಮತ್ತೆ ಅಂತು ಅಸತ್ಯಕಾಂತಾರ ದಾವಾನಲನನು ಅಡಸಿ ಸುತ್ತ ಮುತ್ತಿತ್ತು=ಮತ್ತೊಮ್ಮೆ ವಿಶ್ವಾಮಿತ್ರನು ಹುಟ್ಟುಹಾಕಿದ ಕಾಳ್ಗಿಚ್ಚು ಹರಿಶ್ಚಂದ್ರನನ್ನು ಆಕ್ರಮಿಸಿಕೊಂಡು ಸುತ್ತ ಮುತ್ತಿಕೊಂಡಿತು;

ಕಾಶಿಯನು ಮುಟ್ಟಿ ಹೊಕ್ಕವನಲ್ಲ=ಕಾಶಿ ಪಟ್ಟಣವನ್ನು ತಲುಪಿದವನಲ್ಲ;

ಮುನಿ ರಿಣವ ಕೊಟ್ಟಾತನಲ್ಲ=ಮುನಿ ರುಣವನ್ನು ತೀರಿಸಿದವನಲ್ಲ;

ದಾನದ ಭೂಮಿಯಿಂದ ಪೊರಮಟ್ಟಾತನಲ್ಲ=ನಾನು ದಾನವಾಗಿ ಕೊಟ್ಟ ನನ್ನ ರಾಜ್ಯದ ಎಲ್ಲೆಯಿಂದ ಹೊರಹೋದವನಲ್ಲ;

ಆಯು ತುಂಬಿ ಮಡಿದವನಲ್ಲ=ಆಯುಸ್ಸು ತುಂಬಿ ಸತ್ತವನಲ್ಲ;

ಹೋಹಡೆ ಆನ್ ಒಬ್ಬನ್ ಅಸುವ ಬಿಟ್ಟಾತನಲ್ಲ=ಸಾಯೋಣವೆಂದರೆ ನಾನು ಒಬ್ಬನೇ ಪ್ರಾಣವನ್ನು ಬಿಟ್ಟಾತನಲ್ಲ;

ನಿಜ ಸತಿ ಸುತರ್ ಮಂತ್ರಿ ಸಹ ನಟ್ಟಡವಿಯೊಳಗೆ ದಳ್ಳುರಿ ಹೊಯ್ದು ದುರ್ಮರಣವಟ್ಟು ಹೋಹಂತೆ ಆದುದೇ ಎಂದು ನೃಪತಿ ಮರುಗುತ್ತ ಮತ್ತೆ ಇಂತು ಎಂದನು=ತನ್ನ ಹೆಂಡತಿ ಮಗ ಮಂತ್ರಿಯೂ ಕೂಡ ನನ್ನಿಂದಾಗಿ ಕಾಡಿನ ನಡುವೆ ಕಾಳ್ಗಿಚ್ಚಿನ ಉರಿ ಹೊಡೆದು, ದುರಂತ ಮರಣವನ್ನು ಹೊಂದಿ ನಾಶವಾಗುವಂತೆ ಆಯಿತಲ್ಲವೇ ಎಂದು ಹರಿಶ್ಚಂದ್ರನು ಸಂಕಟಪಡುತ್ತ, ಮತ್ತೆ ಈ ರೀತಿ ನುಡಿದನು;

ಕಡಗಿ ಕರ್ಬೊಗೆ ಸುತ್ತಿ=ಜೋರಾಗಿ ಬೀಸುತ್ತಿರುವ ಗಾಳಿಯ ರಬಸದಿಂದ ಕಪ್ಪನೆಯ ಹೊಗೆಯು ಸುತ್ತಿಕೊಂಡು;

ದಳ್ಳುರಿಗಳ್ ಅಲೆದು=ಕಾಳ್ಗಿಚ್ಚಿನ ಕೆನ್ನಾಲಿಗೆಯ ಜ್ವಾಲೆಗಳು ಎಲ್ಲೆಡೆ ಹಬ್ಬುತ್ತ;

ಕೆಂಗಿಡಿ ಕೆದರಿ=ಬೆಂಕಿಯ ಕೆಂಪನೆಯ ಕಿಡಿಗಳು ಎಲ್ಲೆಡೆ ಚಲ್ಲಾಪಿಲ್ಲಿಯಾಗಿ ಹರಡುತ್ತಿರಲು;

ಕೆಂಡಂಗಳ್ ಅಡಸಿ ಸುಡೆ=ಕೆಂಡದ ಉಂಡೆಗಳು ಮೇಲೆ ಬಿದ್ದು ಸುಡುತ್ತಿರಲು;

ಮಿಡುಮಿಡುನೆ ಮಿಡುಕಿ=ಬೆಂಕಿಯ ತಾಪದಿಂದ ಬೆಂದು, ಜೀವಬಯದಿಂದ ಗಡಗಡನೆ ನಡುಗುತ್ತ;

ಬಾಯ್ವಿಟ್ಟು ಒರಲಿ ಕೆಡೆದು=ನೋವಿನಿಂದ ನರಳಿ ಚೀರುತ್ತ… ಕೆಳಕ್ಕೆ ಉರುಳಿಬಿದ್ದು;

ಒಡಲು ಮಡಿದು=ಮಯ್ ಸುಟ್ಟು ಜೀವ ಹೋಗಿ;

ಕೈಕಾಲ್ ಬೆಂದು=ಕಾಳ್ಗಿಚ್ಚಿನ ದೊಡ್ಡ ಉರಿಯಲ್ಲಿ ಕಯ್ ಕಾಲು ಬೆಂದು;

ಸುಕ್ಕಿ ಸುಗಿದು=ಮಯ್ ಮೇಲಣ ತೊಗಲು ಸುಟ್ಟು, ಮುರುಟಿಕೊಂಡು, ಜೋಲು ಬಿದ್ದು ನೇತಾಡುತ್ತ;

ಮಡದಿ ಸುತರ್ ಅಳಿವುದನು ಕಣ್ಣಾರೆ ಕಂಡು=ನನ್ನ ಹೆಂಡತಿ ಮಕ್ಕಳು ಸಾಯುವುದನ್ನು ಕಣ್ಣಾರೆ ಕಂಡು;

ನಾನ್ ಕಡೆಯಲಿ ಅಳಿವುದರಿಂದ ಮುನ್ನ=ನೀವೆಲ್ಲರೂ ಸತ್ತ ನಂತರ ನಾನು ಸಾಯುವ ಮೊದಲು;

ಈ ಬೇಗೆಯೊಳಗೆ ಅಡಗುವೆನ್=ಈ ಕಾಳ್ಗಿಚ್ಚಿನಲ್ಲಿ ನಾನು ಸಾವನ್ನಪ್ಪುತ್ತೇನೆ;

ಹಿಡಿಯಬೇಡ… ಉಮ್ಮಳಿಸಬೇಡ ಎಂದು ನೃಪ ಬೀಳಲು ಅನುವಾದನು=ನನ್ನನ್ನು ತಡೆಯಬೇಡ… ಚಿಂತೆಯಿಂದ ಕಂಗಾಲಾಗಬೇಡ ಎಂದು ಹೇಳುತ್ತ, ಕಾಳ್ಗಿಚ್ಚಿನ ಬೆಂಕಿಯಲ್ಲಿ ಬೀಳಲು ಸಿದ್ದನಾದನು;

ಭೂಭುಜ, ಮುಳಿದು ಮೊಗೆದು ಎಲ್ಲರಮ್ ಕೊಲ್ಲದೆ ಇಂದು ಎನ್ನನ್ ಒಬ್ಬಳನ ಕೊಂದಪುದೆ=ರಾಜನೇ, ದಗದಗಿಸಿ ಉರಿಯುತ್ತಿರುವ ಈ ಕಾಳ್ಗಿಚ್ಚು ಕೆರಳಿ ಹಬ್ಬಿ ಆಕ್ರಮಿಸಿಕೊಂಡು ನಮ್ಮೆಲ್ಲರನ್ನೂ ಕೊಲ್ಲದೆ, ಈಗ ನನ್ನೊಬ್ಬಳನ್ನು ಮಾತ್ರ ಕೊಲ್ಲುವುದೆ;

ನಿಮ್ಮ ಕೂಡ ಸರಿಯೊಳು ಜೀವವಮ್ ಬಿಡುವುದು ಉಚಿತವಲ್ಲಮ್=ನಿಮ್ಮ ಜತೆಯಲ್ಲಿಯೇ ನಾನು ಜೀವವನ್ನು ಬಿಡುವುದು ಸರಿಯಲ್ಲ;

ಬಳಿಕ ಬಿಡುವುದು ಅತ್ಯಧಮತನವು=ನೀವು ಸತ್ತ ನಂತರ ನಾನು ಸಾಯುವುದು ಅತ್ಯಂತ ನೀಚತನ. ಏಕೆಂದರೆ ನನ್ನ ಕಣ್ಣ ಮುಂದೆ ನೀವು ಸಾಯುವುದನ್ನು ನಾನು ನೋಡಲಾರೆ;

ಮುತ್ತೈದೆತನ=ಮದುವೆಯಾದ ಒಂದು ಹೆಣ್ಣು ತಾನು ಸಾಯುವತನಕ ಗಂಡನೊಡನೆ ಬಾಳುವುದು;

ಮುತ್ತೈದೆತನದಲಿ ಮುಂದೆ ಹೋದಪೆನ್… ಕಳುಹಿಕೊಡಬೇಕು ಎಂದು ಗಂಡನನ್ ಪತಿವ್ರತೆಯರ ಆನಂದನಿಧಿ ಚಂದ್ರಮತಿ ಲಲ್ಲೆಗರೆದು ಮೆಯ್ಯಿಕ್ಕಿ ಬೇಡಿಕೊಂಡಳು=ನೀವು ಜೀವಂತವಾಗಿ ಇರುವಾಗಲೇ ಮುತ್ತಯ್ದೆಯಾಗಿ ನಾನು ಮೊದಲು ಸಾಯುತ್ತೇನೆ. ಆದ್ದರಿಂದ ಕಾಳ್ಗಿಚ್ಚಿಗೆ ಮೊದಲು ಆಹುತಿಯಾಗಲು ನನಗೆ ಅನುಮತಿಯನ್ನು ಕೊಡಿ ಎಂದು ನುಡಿದು, ಪತಿವ್ರತೆಯ ಪಾಲಿಗೆ ಆನಂದದ ಸಂಪತ್ತಿನಂತಿರುವ ಚಂದ್ರಮತಿಯು ಹರಿಶ್ಚಂದ್ರನನ್ನು ಒಲವಿನಿಂದ ಮುದ್ದಾಡಿ, ನಮಸ್ಕರಿಸಿ ಬೇಡಿಕೊಂಡಳು;

ದೆಸೆಗಳಿಗೆ ನಮಿಸಿ, ದೈವಕ್ಕೆ ಎರಗಿ, ರವಿಗೆ ವಂದಿಸಿ=ಚಂದ್ರಮತಿಯು ಎಲ್ಲ ದಿಕ್ಕುಗಳಿಗೆ ನಮಿಸಿ, ದೇವರಿಗೆ ಅಡ್ಡಬಿದ್ದು, ಸೂರ್‍ಯನಿಗೆ ನಮಸ್ಕರಿಸಿ;

ಕೋಟಿ ಭವಭವದೊಳ್ ಎನಗೆ ಈ ಹರಿಶ್ಚಂದ್ರ ವಸುಧೇಶನೇ ಗಂಡನಾಗಲಿ=ನನ್ನ ಇನ್ನು ಮುಂದಿನ ಕೋಟಿಗಟ್ಟಲೆ ಜನ್ಮಜನ್ಮಗಳಲ್ಲಿ ನನಗೆ ಈ ಹರಿಶ್ಚಂದ್ರ ರಾಜನೇ ಗಂಡನಾಗಲಿ;

ದಿಟಮ್ ಲೋಹಿತಾಶ್ವನೇ ಮಗನಾಗಲಿ=ನಿಜವಾಗಿಯೂ ಲೋಹಿತಾಶ್ವನೇ ಮಗನಾಗಿ ಹುಟ್ಟಲಿ;

ವಸುಸತ್ಯಕೀರ್ತಿಯೇ ಮಂತ್ರಿಯಾಗಲಿ=ಉತ್ತಮನಾದ ಸತ್ಯಕೀರ್‍ತಿಯೇ ಮಂತ್ರಿಯಾಗಲಿ;

ತರುಣ ಶಶಿಮೌಳಿಯೇ ದೈವವಾಗಲಿ=ಎಳೆಯ ಚಂದ್ರನನ್ನು ಮುಡಿಯಲ್ಲಿ ತೊಟ್ಟಿರುವ ಶಿವನೇ ದೇವರಾಗಲಿ;

ಎಮ್ಮ ಇಳೆಯ ಪಾಲಿಸುವ ವಿಶ್ವಾಮಿತ್ರ ನಿತ್ಯನಾಗಲಿ ಎನುತ ಬೇಡಿಕೊಂಡು ಇಂತು ಎಂದಳು=ಈಗ ನಮ್ಮ ರಾಜ್ಯವನ್ನು ಆಳುತ್ತಿರುವ ವಿಶ್ವಾಮಿತ್ರ ರಾಜನು ಎಂದೆಂದಿಗೂ ಒಡೆಯನಾಗಿರಲಿ ಎಂದು ದೇವರಲ್ಲಿ ಬೇಡಿಕೊಳ್ಳುತ್ತ, ಈ ರೀತಿ ಮತ್ತೆ ನುಡಿದಳು;

ಪೊಡವೀಶ ಕೇಳ್=ರಾಜನೇ ಕೇಳು;

ಉಭಯ ಕುಲ ಶುದ್ಧೆಯಲ್ಲದಿರ್ದಡೆ=ಹುಟ್ಟಿದ ತಾಯಿಯ ಮನೆತನ ಮತ್ತು ಮದುವೆಯಾಗಿ ಬಂದ ಗಂಡನ ಮನೆತನಗಳೆರಡರಲ್ಲಿಯೂ ನಾನು ಒಳ್ಳೆಯ ನಡೆನುಡಿಯಿಂದ ಬಾಳದಿದ್ದಲ್ಲಿ;

ನಿನ್ನನಲ್ಲದೆ ಅನ್ಯರನು ಲೆಕ್ಕಿಸಿದೆನಾದಡೆ=ನಿನ್ನನ್ನಲ್ಲದೆ ಇತರ ಗಂಡಸರನ್ನು ನಾನು ಮನದಲ್ಲಿ ಬಯಸಿದ್ದರೆ;

ಹಿಂದೆ ನಿನಗೆ ಒಂದನ್ ಇಕ್ಕಿ ನಾನೊಂದನ್ ಉಂಡಡೆ=ಸಂಸಾರವನ್ನು ನಡೆಸುವಾಗ ನಿನಗೆ ಸಾಮಾನ್ಯವಾದುದನ್ನು ಉಣಲಿಕ್ಕಿ, ನಾನು ರುಚಿಕರವಾದುದನ್ನು ಉಂಡಿದ್ದರೆ;

ಮೂರು ಕರಣವರಿಯೆ ಮೃಡನಲ್ಲದೆ ಅನ್ಯದೈವಕ್ಕೆ ನಮಿಸಿದಡೆ, ದಾವಾಗ್ನಿ ಎನ್ನ ಹೊಡೆದು ಮುಕ್ಕುವುದು ಮೇಣ್ ಅಲ್ಲದಿರ್ದಡೆ ಬಟ್ಟೆಗೊಟ್ಟಪುದು ಕೇಳ್ ಎಂದು ಬೊಬ್ಬೆಗೊಡುವ ಆ ಪೊತ್ತನ್ ಏನ್ ಪೊಗಳ್ವೆನು=ಕಾಯ(ದೇಹ)-ವಾಚಾ(ಮಾತು)-ಮನಸಾ(ಮನಸ್ಸು) ಶಿವನಲ್ಲದೆ ಬೇರೆ ದೇವರಿಗೆ ನಮಿಸಿದ್ದರೆ, ಕಾಳ್ಗಿಚ್ಚು ನನ್ನನ್ನು ಅಪ್ಪಳಿಸಿ ಸುಟ್ಟು ಬೂದಿಮಾಡುವುದು ಇಲ್ಲವೇ ನಾನು ಕೆಟ್ಟ ನಡೆನುಡಿಯವಳಲ್ಲದಿದ್ದರೆ ನಮ್ಮೆಲ್ಲರಿಗೂ ದಾರಿಯನ್ನು ಬಿಡುವುದು ಕೇಳು ಎಂದು ದೊಡ್ಡ ದನಿಯಲ್ಲಿ ಚಂದ್ರಮತಿಯು ಹರಿಶ್ಚಂದ್ರನಿಗೆ ಹೇಳುತ್ತ, ಕಾಳ್ಗಿಚ್ಚಿನ ಜ್ವಾಲೆಯತ್ತ ನಡೆಯುತ್ತಿರುವ ಆ ಸನ್ನಿವೇಶವನ್ನು ಏನೆಂದು ಬಣ್ಣಿಸಲಿ ಎಂದು ಕವಿಯು ಉದ್ಗರಿಸಿದ್ದಾನೆ;

ತರುಣಿಯ ಮನಮ್ ಬೆದರಬೇಕೆಂದು ದಳ್ಳುರಿ ನೆಗೆದು ಗಗನಮಮ್ ತೀವಿ ಸುತ್ತಿ ಮುತ್ತಿರೆ… ಕಂಡು ಹರಿದು ಹೊಕ್ಕಳು… ಹೊಕ್ಕಳ್=ಚಂದ್ರಮತಿಯ ಮನದಲ್ಲಿ ಸಾವಿನ ಹೆದರಿಕೆಯನ್ನುಂಟುಮಾಡಲೆಂದು ದಗದಗನೆ ಉರಿಯುತ್ತಿರುವ ಬೆಂಕಿಯ ದೊಡ್ಡ ಜ್ವಾಲೆಗಳು ಮೇಲಕ್ಕೆ ಹಾರಿ, ಮುಗಿಲನ್ನು ಕವಿದುಕೊಂಡು, ಎಲ್ಲೆಡೆ ಹಬ್ಬುತ್ತಿರಲು… ಚಂದ್ರಮತಿಯು ಅದನ್ನು ಕಂಡು ಅದರೊಳಕ್ಕೆ ನುಗ್ಗಿದಳು;

ಎಲೆಲೆ… ಶಿವಶಿವ… ಮಹಾದೇವ… ಬಗೆಯದೆ ಹೊಕ್ಕಡೆ=ಅಬ್ಬಬ್ಬಾ… ಶಿವ ಶಿವ… ಮಹಾದೇವ… ಚಂದ್ರಮತಿಯು ಬೆಂಕಿಯ ತಾಪವನ್ನಾಗಲಿ ಇಲ್ಲವೇ ತನ್ನ ಸಾವನ್ನಾಗಲಿ ಲೆಕ್ಕಿಸದೆ ಉರಿಯುತ್ತಿರುವ ಜ್ವಾಲೆಗಳ ಒಳಕ್ಕೆ ನುಗ್ಗಿದಾಗ;

ತರುಣ ಸೂರ್ಯನ್ ಕತ್ತಲೆಯನೆ ಹೊಕ್ಕಂತಾಯ್ತು=ಉದಯಕಾಲದಲ್ಲಿ ಬೆಳಕಿನ ಹೊಂಗಿರಣಗಳನ್ನು ಹರಡುತ್ತ ಮೂಡಿಬರುವ ಸೂರ್‍ಯನು ಕವಿದಿರುವ ಕತ್ತಲನ್ನು ಹೊಕ್ಕಂತೆ ಆಯಿತು. ಅಂದರೆ ಕತ್ತಲೆಯು ಅರೆಗಳಿಗೆಯಲ್ಲಿ ಇಲ್ಲವಾಯಿತು. ಸೂರ್‍ಯನಂತೆ ತೇಜಸ್ವಿನಿಯಾದ ಚಂದ್ರಮತಿಯು ಬೆಂಕಿಯ ಜ್ವಾಲೆಗಳ ನಡುವೆ ಹೋಗುತ್ತಿದ್ದಂತೆಯೇ, ಕಾಳ್ಗಿಚ್ಚು ಅಡಗಿತು ಎಂಬ ರೂಪಕದ ತಿರುಳಿನಲ್ಲಿ ಈ ನುಡಿಗಳು ಬಳಕೆಗೊಂಡಿವೆ;

ಭಾಪುರೆ=ಮೆಚ್ಚುಗೆಯನ್ನು ಸೂಚಿಸುವಾಗ ಹೇಳುವ ಪದ;

ನೆರೆದ ಕೌಶಿಕನ ಕೃತಕಾಗ್ನಿ ಹರೆದೋಡಿ ಬಟ್ಟೆಗೊಟ್ಟುದು ಎಂಬಾಗಳ್ … ಭಾಪುರೆ… ಉತ್ತಮರ ಮುಂದೆ ಆವ ಠಕ್ಕು ಇರಲಾಪುದು=ಚಂದ್ರಮತಿಯ ಸುತ್ತಲೂ ಮುತ್ತಿಕೊಂಡು ಉರಿಯುತ್ತಿದ್ದ ವಿಶ್ವಾಮಿತ್ರನು ಹುಟ್ಟುಹಾಕಿದ ಬೆಂಕಿಯು ಚದುರಿ ನಂದಿಹೋಗಿ, ದಾರಿಯನ್ನು ಬಿಟ್ಟುಕೊಟ್ಟಿತು. ಬಾಪುರೆ… ಒಳ್ಳೆಯವರ ಮುಂದೆ ಯಾವ ಕಪಟತನ ತಾನೆ ನಿಲ್ಲಬಲ್ಲುದು;

ಸುರರ ಹೂಮಳೆಯ ತಂಪಿಮ್ ನೆಲನ ಬಿಸಿಯಾರಿತು=ಮುಗಿಲಿನಿಂದ ದೇವತೆಗಳು ಸುರಿಸಿದ ಹೂಮಳೆಯ ತಂಪಿನಿಂದ ನೆಲದ ಬಿಸಿಯು ಆರಿ ತಣ್ಣಗಾಯಿತು;

ಉರಿಯ ನೆವದಿಮ್ ಸತಿಯ ಶುಚಿತನವನ್ ಅರಿದು ಸಂತಸದಲಿ ಭೂವರನ್ ಅಪ್ಪಿದನ್=ಕಾಳ್ಗಿಚ್ಚಿನ ಸನ್ನಿವೇಶದಿಂದಾಗಿ ಮಡದಿಯ ಒಳ್ಳೆಯ ನಡತೆಯನ್ನು ಮನದಟ್ಟುಮಾಡಿಕೊಂಡ ಹರಿಶ್ಚಂದ್ರನು ಒಲವು ನಲಿವಿನಿಂದ ಚಂದ್ರಮತಿಯನ್ನು ತಬ್ಬಿಕೊಂಡನು;

ಮಂತ್ರಿ ಎರಗಿದನ್=ಮಂತ್ರಿ ಸತ್ಯಕೀರ್‍ತಿಯು ಚಂದ್ರಮತಿಗೆ ನಮಸಿದನು;

ಸುತನು ನಲಿದಾಡಿದನ್=ಮಗ ಲೋಹಿತಾಶ್ವನು ಹಿಗ್ಗಿನಿಂದ ಕುಣಿಕುಣಿದಾಡಿದನು;

ಹರಕೃಪೆಯೊಳ್ ಅಗ್ನಿಭಯ ಎಂತಕ್ಕಿದು ಒಮ್ಮಿಂಗೆ ಪರಿಹರಿಸಿತು=ಶಿವನ ಅನುಗ್ರಹದಿಂದ ಬೆಂಕಿಯ ಅನಾಹುತ ಹೇಗೋ ಒಮ್ಮೆಲೆ ನಿವಾರಣೆಗೊಂಡಿತು;

ಉಗ್ರಮುನಿಗೆ ಇತ್ತ ಅವಧಿ ಸನಿಹವಾಯ್ತು=ಬಯಂಕರನಾದ ಮುನಿಯು ಸಾಲ ತೀರಿಸಲು ಕೊಟ್ಟಿರುವ ಕಾಲಾವಕಾಶವು ಹತ್ತಿರ ಬರುತ್ತಿದೆ;

ಇರಬಾರದು. ಉರವಣಿಸಿ ನಡೆ ನಡೆ ಎನುತ್ತ… ಹರಿತಂದು… ವಿಂಧ್ಯವ ಕಳಿದರು=ಇಲ್ಲಿಯೇ ನಿಲ್ಲಬಾರದು. ಬೇಗ ಬೇಗ ನಡೆಯಿರಿ ಎಂದು ಹರಿಶ್ಚಂದ್ರನು ಎಲ್ಲರನ್ನು ಎಚ್ಚರಿಸುತ್ತ, ಮುಂದೆ ಮುಂದೆ ಸಾಗಿ, ವಿಂದ್ಯ ಪರ್‍ವತದ ಪ್ರಾಂತ್ಯವನ್ನು ದಾಟಿದರು;

(ಚಿತ್ರ ಸೆಲೆ: wikipedia.org)